გრიგოლ იოანეს ძე ბაგრატიონი,საქართველოს და კავკასიის ისტორიიდან

გრიგოლ იოანეს ძე ბაგრატიონ-გრუზინსკი (1789-1830)

მეუღლე: ვარვარა თეოდორის ასული ბუკრინსკაია (1810-1876).

ერეკლე მეორის შთამომავალი.

   გრიგოლის მამა იყო ცნობილი ქართველი სახელმწიფო მოღვაწე,განმანათლებელი,ენციკლოპედისტი,მწერალი და მეცნიერი,ლექსიკოგრაფი, ქართული არტილერიის ფელდცეხმეისტერი, -ქართლ-კახეთის მეფე გიორგი მეთორმეტის//1746-1800// შვილი ბატონიშვილი იოანე//1768-1830//.

       გრიგოლი იზრდებოდა თავისი დიდი პაპა ერეკლე მეორის და პაპა გიორგი მეთორმეტის კარზე.
 მან წერა დაიწყო სწორედ აქ,კულტურული და ლიტერატურული ტრადიციების ატმოსფეროში.
მომავალი პოეტი და კალიგრაფი იყო იმდროინდელი რჩეული საზოგადოების წევრი.

1812 წელს აჯანყდნენ რომანოვთა მოხელეების და ჯარების უსაქციელობით გაგიჟებული კახელი გლეხები.

გრიგოლ იოანეს ძე ბაგრატიონი მისმა მომხრეებმა გამოაცხადეს მეფედ.

დაბრუნდა საქართველოში და ჩადგა აჯანყებულთა სათავეში.

სახელოვან ქართველ მეფეთა შთამომავლის გამოჩენა კახეთში დიდი სტიმული იყო აჯანყებულებისთვის.
კახელებმა გრიგოლ იოანეს ძე ბაგრატიონი გამოაცხადეს თავის წინამძღოლად და ქართლ-კახეთის მეფედ.

გრიგოლ პირველმა აღმოსავლეთ საქართველოში იმეფა 1812 წლის 20 თებერვლიდან 6 მარტამდე. 

რუსეთის იმპერიის და საბჭოთა კავშირის ოფიციალური ისტორიოგრაფია გრიგოლს თვლიდა ტახტის პრეტენდენტად და არა მეფედ,მაგრამ ქართულ ისტორიოგრაფიაში ბოლო დროს გამოითქვა აზრი რომ ის უნდა ჩაითვალოს ქართლ-კახეთის სამეფოს ბოლო მეფედ ვინაიდან მან იმეფა ორი კვირის განმავლობაში.

   წარმოსადეგმა,მაღალმა,ჭკვიანმა მამაცმა 23 წლის გრიგოლ პირველმა გამოავლინა დიდი ორგანიზატორის ნიჭი და გაშალა ფართო პროპაგანდისტული მუშაობა. 

ის კავკასიის ყველა ხალხს მოუწოდებდა საერთო მტრის წინააღმდეგ გაერთიანებისკენ.

 ქართველებს ძალიან უხაროდათ საკუთარი მონარქის გამოჩენა და ეს სიხარული გაიზიარა ყველა თავისუფლების მოყვარე კავკასიელმა. ქართველების სიხარული გაიზიარეს დაღესტნელებმა,ოსებმა,ქართველი მეფეების ტრადიციულად ერთგულმა ბორჩალოელებმა,შამშადილელებმა და ყაზახელებმა.

        მეფე გრიგოლ პირველმა წერილები დაუგზავნა ბორჩალოში მმართველ აღალარებს და მოუწოდა მათ დამპყრობელთა გაწყვეტისკენ.

აჯანყებულთა დელეგაცია ჩავიდა ახალციხეში  და რუსების შეურიგებელ მტერ შერიფ ფაშას უთხრა რომ აჯანყდა მთელი აღმოსავლეთი საქართველი და დადგა თრიალეთიდან რუსებზე თავდასხმის დრო.

   21 თებერვალს შერიფ-ფაშას რაზმი თავს დაესხა ახალციხის რუსულ გარნიზონს მაგრამ დამარცხდა.

      მიუხედავად ამისა რომანოვთა მოხელეების და სამხედროების სიხარული ხანმოკლე იყო.

 ათასი დაღესტნელი მეომარი ჩავიდა ალაზანთან. ისინი შეუერთდნენ აჯანყებულ ქართველებს.

ისინი არ ასვენებდნენ რუსებს და კავკასიელ მაჰმადიანებს აჯანყებდნენ რომანოვთა არმიის წინააღმდეგ.

    ბატონიშვილი თეიმურაზის ცნობით გრიგოლ პირველის ჯარებში ქართველების მხარდამხარ იბრძოდა 4 ათასი დაღესტნელი.

აჯანყებულებს სარდლობდა თავადი ოთარ ქობულაშვილი. მათ სერიოზული პრობლემები შეუქმნეს ოკუპანტებს და კახეთიდან გააძევეს რომანოვთა ჩინოვნიკები.


      გრიგოლ პირველის სამეფო ხელისუფლება ვრცელდებოდა თითქმის მთელ კახეთზე და ქართლის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილზე,ე.ი.არაგვის ხეობაზე. 

კახეთში რუსული გარნიზონები რჩებოდნენ მარტო  თელავში და ყარაღაჯში.

 აჯანყებულმა ქართველებმა აჯანყებისკენ მოუწოდეს თაგაურის თემის ოსებსაც და აჯანყებამ თანდათანობით შეიძინა საერთოკავკასიური ხასიათი  რამაც დიდად ააღელვა რომანოვთა გენერალი პაულუჩი.

    დიდი ქართველი ისტორიკოსი ივანე ჯავახიშვილი წერდა :

" სწრაფად დაწყებულმა აჯანყებამ დაიწყო ორგანიზება. ქართველები მოლაპარაკებებს მართავდნენ მეზობელ ხალხებთან.  

   დაიწყო მღელვარება დაღესტანში,აღელდნენ შირვანის ხანი მუსტაფა,ბორჩალოელი,შამშადილის და ყაზახის თათრები. ამავე დროს თავს უნდა დასხმოდნენ სპარსელები ალექსანდრე ბატნიშვილთან ერთად.

რომანოვთა მთავარსარდალი მარკიზი თავიდან კრიტიკულ მდგომარეობაში იყო. აჯანყებულთა საქმეები კარგად მიდიოდა,მაგრამ ბოლოს და ბოლოს აჯანყება მაინც ჩაახშეს იარაღით.

რუსეთის იმპერიის ხელისუფლება კარგად აცნობიერებდა კახეთის აჯანყებისა და ამის პარალელურად კავკასიაში განვითარებული მოვლენების შედეგებს.

  გენერალმა პულუჩიმ 1812 წლის 22 თებერვალს ანგარიში გაუგზავნა რუსეთის იმპერიის სახელმწიფო საბჭოს და მინისტრთა კაბინეტის თავმჯდომარე ნიკოლაი რუმიანცევს//1754-1826//.

   ამ ამგარიშში ნათქვამია:

          " სრულებით უეჭველია რომ იყო გააზრებული შეთქმულება რომლის მიზანი იყო კავკასიის ჩამოშორება იმპერიისგან."

         პაულუჩი რუმიანცევს ეუბნებოდა რომ გრიგოლ პირველი მნიშვნელოვანია იმიტომ რომ ამ მხარის ხალხი პატივს სცემს მის წარმომავლობას და მის უფლებებს საქართველოს მემკვიდრეობაზე.

   აჯანყებულები მთელი ძალ-ღონით  უწევდნენ წინააღმდეგობას მათზე უფრო მრავალრიცხოვან და უკეთესად შეიარაღებულ რუსულ არმიას.

         აჯანყებულები ხოტრავდნენ ტყვე ჯარისკაცებს. 

პაულუჩის თხოვნით ქართველებმა გაანთავისუფლეს 300 გადახოტრილი ჯარისკაცი.

შეიქმნა აჯანყების მთელ კავკასიაში გავრცელების საშიშროება და იმპერიის ხელისუფლებამ მიიღო გადამჭრელი ზომები.

    გამოჩნდა რუსეთის ახალი სამხედრო ნაწილები და შეიარაღება და ამან განაპირობა აჯანყების მარცხი.

მაგრამ ამის მიუხედავად გრიგოლ პირველი განაგრძობდა ბრძოლას.

1812 წლის 5 მარტს სოფელ თიანეთთან აჯანყებულებმა ბოლო ბრძოლა გაუმართეს რუსებს. აჯანყებულთა თავგანწირვა უსაზღვრო იყო. ისინი ეცობოდნენ ხიშტებს,ცვიოდნენ კლდეებიდან ოღონდ კი ტყვეობაში არ მოხვედრილიყვნენ".

   მაგრამ აჯანყება ჩაახშეს სისხლში.

  აჯანყების დამარცხების შემდეგ მეფე გრიგოლმა თანამებრძოლებთან ერთად თავი შეაფარა ჩრდილოეთ კავკასიას,დაღესტანს,სადაც ისინი დიდი პატივით მიიღეს ანწუხელმა მთიელებმა.

   მეფე ცხოვრობდა ანწუხელთა თემის ხელმძღვანელი ალი-ხანის სახლში.

     გენერალმა პაულუჩიმ მოტყუებით,დომენის სახლთუხუცესი//მმართველის// მამა გრიგოლის დახმარებით მოახერხა ქართლ-კახეთის მეფე გრიგოლ პირველის შეპყრობა.

    რომანოვებმა უთანაბრძო ბრძოლაში დაამარცხეს და რუსეთში გადაასახლეს ბაგრატიონთა გვარის ღირსეული წარმომადგენელი,ქართლ-კახეთის სამეფოს უკანასკნელი მეფე გრიგოლ პირველი,მაგრამ მათ ეს გამარჯვება ძვირად დაუჯდათ.

ოფიციალური მონაცემებით მარტო ერთ თვეში რომანოვებმა დაკარგეს 1350 მებრძოლი,212 დაიჭრა,510 ჩავარდა ტყვედ. ამას გარდა მათ განიცადეს დიდი მატერიალური ზარალი.

         მათ ხელში ჩავარდნილი გრიგოლ პირველი რომანოვებმა დაამწყვდიეს პეტროზავოდსკის ციხეში.

ერთი წლის შემდეგ შეწყალებული გრიგოლ იოანეს ძე ბაგრატიონი შემდეგ მსახურობდა რუსეთის არმიაში.

   მან დაწერა ნაშრომი "მოგზაურობა პეტერბურგიდან ვილნოში" რომელშიც აღწერილია რუსეთის არმიის ერთ-ერთი ლაშქრობა.

დარჩა მისი რუსულიდან ქართულად თარგმანების ხელნაწერები და მის მიერ შედგენილი ქართული ხალხური პოეზიის ანთოლოგია. ...




















 Вернулся в Грузию, встал во главе восставших. После разгрома его войск правительственными войсками сдался властям и был заключен в Петрозаводскую крепость. Через год помилован и в дальнейшем служил в русской армии. Автор «Путешествия из Петербурга в Вильно», в котором описан один из походов русской армии. Сохранились в рукописи его переводы стихотворений и прозы с русского языка на грузинский, а также составленная им антология грузинской фольклорной поэзии.



правнук Карталино-Кахетинского царя Ираклия II (1720-1798) – Григорий Иоаннович Багратиони (1789-1830), представительный, рослый мужчина, которому в ту пору было 23 года.
Отцом Григория был известный грузинский государственный деятель, просветитель, энциклопедист, писатель и ученый, лексикограф, фельдцехмейстер грузинской артиллерии – царевич Иоанн (1768-1830), сын царя Карталино-Кахетии Георгия XII (1746-1800). Его супруга, мать Григория – Кетеван (1772-1824) – была дочерью влиятельного имеретинского князя Зураба Церетели.

Григорий рос при дворе своего прадеда Ираклия II и деда – Георгия XII. Именно здесь, в атмосфере культурных и литературных традиций причастился он к писательству. Будущий поэт и каллиграф вращался в кругу избранного общества того времени.

Появление в Кахетии молодого потомка славных грузинских царей стало большим стимулом для восставших. Кахетинцы провозгласили его своим предводителем и объявили царем Карталино-Кахетии.
Григорий I царствовал в Восточной Грузии с 20 февраля до 6 марта 1812 года.

Официальная историография периода Российской империи и СССР считала Григория не царем, а претендентом на престол. Однако в последнее время в грузинской историографии мною было высказано мнение, что Григория I следует считать последним царем Карталино-Кахетинского царства, поскольку он царствовал в течение двух недель. Этому вопросу было посвящено наше монографическое исследование «Григорий I – последний грузинский царь» [21], изданное на грузинском языке.

Документальный материал о Григории I и кахетинском восстании 1812 года содержится как в грузиноязычных, так и русскоязычных изданиях [2-4; 6; 8-12; 15; 18-21; 26; 29; 31-34; 36]. Поэтому мы не будем останавливаться на данном вопросе.

Григорий I проявил большие организаторские способности и развернул широкую пропагандистскую деятельность, призывая все народы Кавказа объединиться против общего врага. Ликование грузин в связи с обретением собственного монарха разделили все свободолюбивые народы Кавказа, в том числе дагестанцы, осетины, а также живущие в юго-восточной приграничной зоне Карталино-Кахетии тюркские племена – борчалинцы, шамшадильцы и казахцы, традиционно преданные грузинским царем.

Царь Григорий I разослал письма агаларам (управителям) Борчало, Шамшадило и Казаха с призывом «истребить покорителей» [18, 116-118].

Делегация восставших прибыла в Ахалцихе и предложила Шериф-паше, ярому противнику русских: «Коли хочешь отомстить маркизу, как раз наступило время. Восстала вся Восточная Грузия, мариз в Карабахе, атакуй русских с Триалети» [18, 149].

21 февраля отряд Шериф-паши напал на русский гарнизон, располагавшийся в Ахалцихской крепости, но был разбит. Однако радость Паулуччи была недолгой – управитель Казаха сообщил ему печальное известие: «1000 дагестанских воинов прибыли к Алазани и соединились с восставшими грузинами. И здесь нет покоя от бунтовщиков, шлют своих представителей и подстрекают здешних мусульман против императорской армии» [18, 133].

По сведению царевича Теймураза, в войсках Григория I плечом к плечу с грузинами сражались 4000 дагестанцев [2, 81]. Восставшими командовал князь Отар Кобулашвили. Они создали серьезные проблемы оккупантам и изгнали из Кахетии русских чиновников [8, 119].

Царская власть Григория I распространялась почти по всей территории Кахетии и на северо-восточной части Картли, т. е. На Арагвское ущелье. В Кахетии русские гарнизоны оставались лишь в Телави и Карагаджи.
Восставшие призвали к помощи и осетин, проживающих в Тагаурской общине. Таким образом, это восстание постепенно перешло границы Грузии и приняло общекавказский характер, в связи с чем генерал Паулуччи не скрывал своего беспокойства.

Выдающийся грузинский историк Иван Александрович Джавахишвили (1876-1940) писал: “Восстание, вспыхнувшее сразу, начинало организовываться: были посланы от грузин агенты для переговоров с пограничными народами, началось брожение в Дагестане, стал волноваться и Ширванский хан Мустафа, борчалинские, шамшадильские и казахские татары. Одновременно должны были напасть и персиане с грузинским царевичем Александром...

Главнокомандующий..., храбрившийся маркиз вначале находился в критическом положении, дела повстанцев шли хорошо, но восстание все же было подавлено оружием” [32, 443-444].
Имперские власти хорошо осознавали все последствия вспыхнувшего в Кахетии восстания и развившихся параллельно с ним событий на Кавказе.

В рапорте генерала Паулуччи председателю Государственного Совета и Кабинета министров Российской империи Николаю Румянцеву (1754-1826), посланном 22 февраля 1812 года, отмечалось: «...не оставляет ни малейшего сомнения в том, что здесь скрывался умышленный заговор, чрез который все владения В. И. В. от самого Кавказа должны бы быть потерянными вместе с войсками, оныя защищающими» [26, 60].
Паулуччи докладывал Н. Румянцеву, что Григорий I «весьма важен… по уважению, каковое народ здешнего края имеет к его происхождению и по правам… на наследство Грузии» [26, 44-45].

Повстанцы изо всех сил сопротивлялись русской армии, которая превосходила их по численности и лучше была вооружена. Пленным солдатам они обривали головы. По просьбе Паулуччи грузины освободили триста обритых русских офицеров и солдат [8, 44].

Угроза распространения восстания по всему Кавказу вынудила имперские власти принять решительные меры. Вскоре с Северного Кавказа оккупационные войска получили внушительную подмогу в виде живой силы и военного снаряжения. Это обусловило поражение восстания. Однако, несмотря ни на это, Григорий I все же продолжал борьбу.

5 марта 1812 года у села Тианети восставшие дали русским последний бой. Их самоотверженность не знала границ, «натыкались на штыки, бросались со скал, совершали самоубийство, но не сдавались в плен» [4, 197]. Однако восстание была потоплено в крови.

После поражения восстания царь Григорий I вместе со своими соратниками укрылся на Северном Кавказе. Они нашли убежище в Дагестане, где анцухские горцы с большим почетом приняли их [8, 120] и устроили царя в доме старосты Анцухской общины [26, 80] – Али-хана [36, 78]. Схватить скрывшегося в Анцухи грузинского царя генералу Паулуччи удалось обманным путем, с помощью сахлтухуцеса (управителя) домена отца Григория [11, 24].

В рапорте Н. Румянцеву от 11 марта 1812 года генерал Паулуччи писал: «Царевич Григорий, сын царевича Иоанна, в Москве пребывающего, провозглашенный кахетинскими мятежниками царем Грузии и издавший от имени своего возмутительные прокламации, также коего имя в церквах бунтовщиками поминаемо было как царя Грузии и который, собрав мятежную толпу, дрался против войск В. И. В., но был мною разбит, бежал было в Дагестан, к анцухским лезгинам, но средствами, мною изысканными… находится теперь в моих руках.

Сей царевич, к коему столь охотно прилепились кахетинские бунтовщики... важнее… и вреднее для Грузии, потому что немалая часть легковерных грузин признают его имеющим законное право на Грузию, основываясь на том, что прежде бывший настоящий наследник Грузии царевич Давид – бездетен, что потому сей Григорий, как сын первого по нём брата, царевича Иоанна, находящегося в отсутствии, должен быть наследником Грузии.

Итак, для спокойствия сего края, я не умедлю сего царевича за надлежащим присмотром препроводить в Россию чрез несколько дней» [26, 63]. Таким образом, восстание было подавлено, последний грузинский царь, достойный представитель славной династии Багратионов Григорий I был побежден в неравной борьбе.

Победа дорого обошлась покорителям. По официальным данным в течение лишь одного месяца русские потеряли 1350 бойцов, 212 были ранены, а 510 попали в плен. Кроме того русской армии был причинен и значительный материальный ущерб, в частности они потеряли огромное множество коней и большую часть военного имущества [36, 82-84].

1. გრიგოლ იოანეს ძე გრუზინსკი, (1789-1830). - ცოლი: ვარვარა თეოდორის ასული ბუკრინსკაია (1810-1876).
2. ↑ http://www.history-ryazan.ru/node/10319 - Кн. Григорий Иванович (1789 – 21.09.1830). Подполковник. В 1812, когда в Кахетии вспыхнуло крестьянское восстание, он был своими сторонниками провозглашен царем. Вернулся в Грузию, встал во главе восставших. После разгрома его войск правительственными войсками сдался властям и был заключен в Петрозаводскую крепость. Через год помилован и в дальнейшем служил в русской армии. Автор «Путешествия из Петербурга в Вильно», в котором описан один из походов русской армии. Сохранились в рукописи его переводы стихотворений и прозы с русского языка на грузинский, а также составленная им антология грузинской фольклорной поэзии. Ж.(28.01.1824): Варвара Федоровна Букринская (10.12.1810 – 29.11.1876).